Şehristânî ile ilgili bir tashih

Zeynep Sayın, geçen yıl çıkan Ölüm Terbiyesi adlı kitabında, Gezi güzellemesi yapabilmek için metafiziğe dair birçok seçkin nazariyeyle birlikte, Sezai Karakoç’un “Değişe değişe bozulmuş ölüm bile... / Ölüm bir grev gibi kaplamış ülkemizi” dizeleri başta gelmek üzere, İbnü’l-Arabî’ye ve daha birçok zata ait önemli sözleri bozuk para gibi harcamıştır.

Hatalı düşüncesini doğru zanneden biri, hatayı doğrunun parçası haline getirir. Sayın da belirttiğimiz minvaldeki siyasi gayretine bağlı olarak, Şehristânî’yi heterodoksinin içine çekme, hatta Kalenderîliğin öncüsü sayma hatasını, Giorgio Agamben’in sırtına binerek, doğruymuş gibi temellendirmeye kadar vardırmıştır işi. Zira, Araf Suresi’nin 54. ayetinde yer alan “...yaratmak da yarattıklarını yönetmek de O’na aittir” ibaresinden hareketle, Şehristânî’nin yaratmayı ve emri yerine getirmeyi iki ayrı düzey saydığını belirten Sayın’ın bu yorumundaki dayanağı Agamben’dir.

Ağamben’e göre Şehristânî, “Kimi ilahiyatçı tektanrılı dinlerin içsel çelişkisinin nedenini bulduğunu düşündü: yaratıcı ve kurtarıcı tanrı (ya da gnostik ve keskinleştirilmiş Marcioncu biçimi ile dünyayı yaratan kötü tanrı ile kurtuluşu vadeden iyi ve dünyaya yabancı olan tanrı).” (Nacktheiten, Frankfurt/M., 2013, s.7, çeviri Sayın’a ait)

Agamben bunu, Şehristânî’nin el-Milel ve’n-nihal’inin Gimaret, Monot ve Jolivet tarafından yapılan (Peeters-Unesco, Leuven 1993) çevirisine istinaden, (kitabının -Nudità- İtalyanca aslından yapılan çevirisiyle) şöyle söylüyor:

“Araştırmacılar Tanrı’nın iki işinin Kuran’ın sadece tek bir ayetinde (“yaratmak da emretmek de O’na mahsustur. Kuran 7:54) birlikte ortaya çıkmasının anlamı üzerinde durmuşlardır. Bazı yorumculara göre ayet, tektanrıcı dinlerde kurtarıcı bir Tanrı’ya karşı yaratıcı bir Tanrı’yı koyan belirsiz bir çelişkiyi giderir (Gnostik ve Marsiyonist versiyonlarda bu karşıtlık vurgulanır; dünyanın yaratıcısı zalim bir Demiurgos karşısında dünyaya yabancı bir kefaretle kurtuluşun kaynaklandığı bir tanrı).” (Çıplaklıklar, çev.: Suna Kılıç, Alef Yayınları, İstanbul 2017, s. 9-10)

Bunlardan bakıldığında Agamben, Şehristânî’nin herhangi bir sözünü bizzat kendisi yorumlamıyor; Şehristânî’nin kitabının zikrettiğimiz basımında onunla ilgili yapılmış bir yorumu yorumluyor.