Cumhuriyetin gelişmesi

Gazi Paşa, 28 Ekim 1923 akşamı başta İsmet Paşa olmak üzere arkadaşlarını Çankaya’ya çağırdı, “yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” dedi. Anayasa’da yapılacak değişikliği yazdırdı, 29 Ekim’de Meclis’te kabul edildi, Gazi de Reisicumhur seçildi…

Cumhuriyet’in ilanı konusundaki yaygın kültür bu şekildedir. Biraz daha geniş bir çevrede, Cumhuriyet’in ilanından önce Gazi’nin bir hükümet krizi planladığı, bu krize çözüm olarak Cumhuriyet’in ilanını sağladığı bilinir: Cumhurbaşkanı başbakan atayacak, o da kabinesini kuracaktır. Yani normal parlamenter sistem mekanizması…

Nutuk’ta ayrıntılar anlatılır fakat doğal olarak hükümet krizi ile 28 ve 29 Ekim günlerinin ayrıntılarıdır.

TEMEL KAVRAMLAR

Bu çerçevede kalan bir cumhuriyet anlatısı, zihinlerde ‘cumhuriyetin evrimi’ düşüncesine yol açmıyor. Elbette cumhuriyeti ilan ettiği için Gazi’ye bir minnettarlık duygusu hissedilir fakat bu bakış cumhuriyet öncesi ve geleceği hakkında derinlikli bir kavrayış, bir perspektif yaratmaz. Geçmişte Cumhuriyetçilik gayretiyle kuvvetler ayrılığı ilkesine karşı çıkanlar olduğu gibi bugün de Cumhuriyet’in “fabrika ayarlarına” veya...