Tarih kendini tekrarlar mı?
Veya, tarih geçmişte kendini arasıra tekrarlamış mıdır?
Ya da, tarihin geçmişte uygulandıklarında her olayda etkilerini
gösteren ve gelecekte çıkabilecek benzeri olaylara
uygulandıklarında aynı etkileri yaratacak kesin kuralları var
mıdır?
Bu soruları soran ünlü Britanyalı tarihçi Toynbee, tarihin insan
uygarlığı boyunca 20 kez kendisini tekrarladığını ifade ediyor.
Ancak bu tarihi anlamak için tek kural değil. Çünkü serbest iradesi
ile farklılaşan insan uygarlığı, fiziksel çevrimlerin, doğadan
kaynaklanan kısıtlılıkların üstesinden gelen bir eylemlilik ortaya
koyuyor, tarihi şaşırtıyor.
Yani tarihin kendisini tekrarlamasını her zaman çaresizce
beklemiyoruz, yapabilecek şeylerimiz var. Tarihe kendi çabamız ve
aklımızla yeni ve görülmemiş bir yön verebiliriz.