Türk-İslam tarihinde erken kopan kıyametler

Bir devlet hukukî, askerî, malî, manevî, ahlakî, sosyo-kültürel vb. ilişkilerin ahenkli toplamından oluşur. Bunlardan bir veya birkaçının bir diğerlerinden daha fazla ya da az etkili olması devletin istikrarını etkileyebilir ama olumsuz olarak değiştirmez. Ta ki, mezkûr ahengi bozacak bir durum ortaya çıkmasın.

Bunun ortaya çıkması ise içten ve dıştan gelen çifte bir etkiyle çöküşü ve giderek yıkılmayı beraberinde getirir. Çünkü, ahenksizlik devletin işleyişinde boşlukların doğması demektir ve devlet kendisi bu boşlukları doldurma kabiliyetinden yoksun kaldığı anda hayatın boşluk kabul etmemesi nedeniyle içeriden ya da dışarıdan birileri mutlaka o boşlukları dolduracaklardır.

Nitekim gerek ibret alalım, kendimiz için doğru hayatı keşfedelim diye verilen Kitabî misallerden, gerekse bizzat tanığı olduğumuz ilgili şeylerden öğrendiğimiz ve elde ettiğimiz sonuçlar da bu...