Sülemî’nin “Tabâkatu’s-sûfiyye”si

Vahdet-i vücûd doktrininden (Sadreddin Konevî’den, v. 1274) önceki tasavvufî düşünceye, İslam metafiziğinin doğru anlaşılması ve anlatılması bakımından özel bir önem yüklediğimiz içindir ki, bu köşedeki ilgili yazılarımızda Abdürrezzak Tek tarafından (Abdürrezzak el-Kâşânî’nin Elf Makâm’ının da eklenmesiyle) dilimize aktarılan, Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî’nin Menâzilü’s-sâirîn’ine ve yine Tek’in Tasavvufî Mertebeler - Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî Örneği adlı çalışmasına (Emin Yayınları, Bursa 2008) sıkça atıf yapıyoruz.

Abdürrezzak Tek, zikrettiğimi döneme mahsus önemli bir eseri daha çevirerek, geçtiğimiz aylarda okurlarına sundu: Ebû Abdurrahman es-Sülemî’den Tabakâtu’s-sûfiyye (İlk Zâhid ve Sûfîler ön adıyla, Emin Yayınları / Bursa Akademi, Bursa 2018).

Tasavvuf tarihçisi Alexandar Knysh’ın “Horasan Geleneği’ni sistemleştiren” kişi olarak nitelediği es-Sülemî (v. 1021) sûfî biyografileri, Kur’an tefsirleri ile sûfî ahlâk ve adabı üzerine yazdığı risalelerle maruf, Nîşâbur’lu bir mutasavvıftır.

Sülemî’nin risaleleri Tasavvufun Ana İlkeleri ön adıyla Süleyman Ateş tarafından dilimize çevrilerek, 1981 yılında yayınlanmıştır.

Tabakâtu’s-sûfiyye’nin mahiyeti, kaynakları ve etkileri planında Tek’in, Tabakât’ın önsözünde zikrettiği şu bilgileri vermemiz yeterlidir:

“Hiç kuşkusuz onun Tabakâtu’s-sûfiyye isimli eseri sûfîlerle ilgili günümüze ulaşmış en eski biyografi derlemesidir. Sülemî eserinin mukaddimesinde sahabe, tabiîn ve tebeu’t-tâbiîn dönemi zâhidlerini, günümüze ulaşmayan Kitâbü’z-zühd adlı eserinde anlattığı için, Tabakâtu’s-sûfiyye’de 2/8. yüzyıl zâhid ve sûfîlerinden Fudayl b. İyâz ile (v. 187/803) başlayarak ele aldığı kişileri beş tabakaya ayırmış; ilk dört tabakada yirmişer, son tabakada yirmi dört olmak üzere toplam 104 önde gelen sûfînin biyografisine ve görüşlerine yer vermiştir. Sülemî ayrıca kadın sûfîler için yazdığı Zikrü’n-nisveti’l-müte’abbidâti’s-sûfîyyât’ta seksen dört kadın sûfî hakkında kısaca bilgiler vermiş ve sözlerini nakletmiştir.