İşçi sınıfı tarihi konusundaki yayınları değerlendirirken
kullandığım ölçütlerde biri, Osmanlı’da “ilk grev” konusu. Eğer
elinize aldığınız metinde Osmanlı’da ilk grevin 1872 yılında
tersane işçileri tarafından yapıldığı yazıyorsa, o kitabı okumayın.
Boşuna vakit kaybedersiniz. Oya Baydar’ın 1969 yılında yayımlanan
kitabında düzelttiği bir hatayı hâlâ inatla tekrarlayan bir
çalışmayı ben ciddiye almıyorum.
YENİÇERİLERİN ÜCRET TALEPLERİ
Osmanlı’da işçi sınıfının ilk biçimleri (prototipleri)
kapıkullarının belirli kesimleridir.
Yeniçeri ayaklanmaları Osmanlı’da ücretlilerin ilk başkaldırısıydı.
Yeniçeriler ücretli askerlerdi. Yevmiyeleri belliydi. 1444 yılında
verilen akçenin içindeki altın miktarı düşürüldü; gelirleri azaldı.
Yeniçeriler Edirne’de ayaklandılar. Yevmiyelerine yarım akçe zam
yapıldı. Ayaklanmayı sürdürdüler. Padişahı değiştirdiler. Yeni
padişahtan yaklaşık bir yıllık ücretlerine eşit “cülus bahşişi”
aldılar.
Bu ayaklanmalar, kapıkullarının ücretleri çeşitli biçimlerde
düşürüldüğünde yeniden gündeme geldi. Ücreti yetmeyen yeniçeriler
ışıkları karartarak toplantı yapıp karar alırlar, ayaklarıyla çorba
kaselerini devirip tepkilerini ifade ederlerdi. Zam verilmezse, her
yeniçeri ortasının (bölüğünün) kazanı kaldırılır ve yürüyüş
yapılırdı. “Kazan kaldırmak” deyimi de buradan
kaynaklanmaktadır.
GREVLER
Osmanlı’da saptanmış ilk grevler de şöyle:
Şehmus Güzel’in belirlemesine göre, 1473 yılında yabancı çini
ustaları karşılaştıkları güçlüklerden yakınmı...