Kimsenin sorduğu yok gerçi ama biri bana ‘kısaca Sünniliğin tanımını yapabilir misin?’ diye sorsa ona vereceğim cevap şu olur: ‘Sünnilik, A noktası ile C noktasının tam ortasında bir B noktası belirlemeye; hayatı siyahlara ve beyazlara mahkum etmeden tam da yaşanması gerektiği gibi gri alanda yaşatabilmek için inisiyatif almaya denir.’
Böylece Sünniliğe nasıl baktığımı da ele vermiş oldum değil mi? Bu tarifte önemsediğim iki husus var. İlki merkezilik. İkincisi ise yasak ve/veya günah sayıp dökmek yerine ‘ruhsatlar’ alanını belirlemek.
Örneği biraz kabalaştıralım. Diyelim ‘insanın eceli’ konusunda A noktası Mutezile, C noktası da Cebriyye olsun. Yani biri ‘o saatte adam evinden çıkmasaydı ölmezdi’, diğeri de ‘adam o saatte ne yapıyor olursa olsun ölecekti’ desin. Sünnilik tam burada bir B noktası oluşturarak ‘adam evden çıkmasaydı o saatte ölüp ölmeyeceğini bilemeyiz. Bunu sadece Allah bilir. Çünkü insanın eceli öldüğü an gelir’ diyerek çemberi, dolayısıyla tartışmayı kapatır. Böylelikle ‘adam evden çıkmasaydı ölmezdi’ diyeni de ‘adam evden çıkmasa da ölecekti’ diyeni de kapattığı çemberin içinde tutma başarısı gösterir. Ancak bizatihi kendisi, bu iki taraftan birini tutmama başarısını da gösterir.
B noktası pek çok bakımdan önemlidir, ancak en önemlisi ‘kitlenin kolaylıkla yaşayabileceği bir dini hayat düzenleme’ meselesidir ki Sünniliğin büyük hikayesi de buradadır bana kalırsa.
‘Ekstradan kolaylaştırmamak, durup dururken zorlaştırmamak.’ İşte size muazzam bir denge meselesi daha. Dini hayatın kitle bakımından tanzimi meselesinde ne kitlenin yan gelip cennet umacağı bir din dili geliştirmiştir Sünnilik ne de cennet çıtasını Everest’e taşımıştır.
Her bakımdan ortanın ve ortalamanın dini hayatını tanzim, Sünniliğin merkeziliğini sağlayan en önemli unsurdur da aynı zamanda. Ve evet, buradaki ‘ortalama’ ibaresi ‘matematiksel ortalama’ meselesiyle aynıdır.