11 Kasım, Rus yazar F. Mihayloviç Dostoyevski’nin doğum günüydü. (1821-1881) Her ne kadar kendisini, diğerlerini tarif ettiğimiz gibi, “yazar” olarak nitelendirsek de o diğer meziyetlerinin yanında büyük bir teolog ve filozof, ayrıca pek çok konuda öncü fikirler serdetmiş bir ruh bilimcidir. Yani sadece edebiyatın dar ve konforlu sınırları içine hapsedilemeyecek kadar önemli bir isimdir.
Eserlerinde insanı bütün yönleriyle, yatay ve dikey tüm boyutlarıyla anlamaya çalışmıştır. Aristokratları, prensleri değil yaşamın anaforunda boğulmuş yoksul, günahkar, umutsuz ve sıradan insanı trajedisinin kahramanı yaparak edebiyat sahnesine çıkarmıştır.
Şayet insan şuuraltını bir okyanusa benzetecek olursak, onun en derin, en tehlikeli karanlıklarına maharetle dalan ve o belirsiz koyuluklardan; elinde, insanoğlunun daha önce hiç görmediği türde alçak, soylu, akıl almaz, görkemli ve esrarengiz cevherlerle çıkabilen nadir dalgıçların biridir Dostoyevski…
Eserlerindeki yoğun psikolojik öğelerden dolayı bir Fransız eleştirmen onu “Tımarhanenin Shakespeare’i diye tanımlamıştır. Danimarkalı eleştirmen Georg Brandes ise “Dostoyevski köle, parya ahlakını yüceltiyor.” diyerek suçlamıştır onu. Nietzsche gibi bir dahi bile, “Suçlu psikolojisi, köle zihniyeti ve gücenmenin dinamikleriyle ilgili bir şeyler öğrenebileceği tek psikolog” olarak nitelendirmiştir onu.
Evet genellikle iflah olmaz bir kötümser olduğu kabul edilir, lakin her şeye rağmen insanlığı;; Budala, Suç ve Ceza, Ecinniler, Yer Altından Notlar ve Karamazov Kardeşler gibi korkunç güzelliklerle tanıştırmıştır. Her eseriyle okuyucuyu, insan olmanın dipsiz uçurumlarında gezdirmiştir.
Dostoyevski hakkında eni konu bir analiz yapmak, ne bu köşenin yeri ne de bizim haddimiz…