İyilerin terkettiği her alan, kötüler tarafından doldurulur

Bir şeyin yaygınlaşması üzerine konuşulduğunda, değer yitimi (ucuzlama) ile hızlı kirlenme kelimeleri kendiliğinden söze dâhil olur.

Filhakika, tasavvufî ana akım olarak Nakşibendilik’te, Rabıta’nın herkesçe başvurulabilir hale getirilmesiyle, şeyhlik müessesesinin mekân ve zamanla tahdidi kırılmış, isteyen herkesin şeyhe uzaktan bağlanması ve ilişki kurması mümkün olmuştur.

Bununla birlikte, sohbet ve şeyhin hallerini taklit geleneği kaybolmaya yüz tutarken, yine uzaktaki (hatta ötedeki) şeyhe dair uydurma rivayetler de giderek efsaneye tahvil olunarak, şu meşhur hâl bilgisinin yerini almıştır.

Bu süreç içinde, örneğin Rabıta’da şeyh fotoğrafının kullanılmasıyla, bilinerek ya da bilinmeyerek Hristiyanî ikonografiyle kurulan temasın dinî sorgulaması yapılmamış, bilakis mezar ekonomisinin giderek baskın hale gelmesi, şeyhlere ilişkin araç ve gereçlere kutsiyet atfedilmesiyle, tasavvuf adeta tek ürünü hurafe olan bir meraya dönüştürülmüştür.

Bu ilk bakışta yapısal açıdan da normaldir. Çünkü din (şeriat) bir kültür değildir. Dolayısıyla hurafe dinden kaynaklanmaz, ancak kültür dine değgin metafizikten neş’et edebileceği için, doğrudan o hurafenin kaynağı haline gelebilir.

Gerçi, hurafenin gemi azıya aldığı noktada İslâm ümmetinin Sünnet konusundaki duyarlılığının arttığı da bir gerçektir. Nitekim zikrettiğimiz yaygınlaşmaya tabi olarak hurafenin artması karşısında yeni tepkiler de şekillenivermiştir. Örneğin Mevlânâ Halid-i Bağdâdî’nin gelişi ve İmam Rabbânî’ninkinin devamı sayılabilecek çabası bu cümledendir. Üstelik onun gayreti, hurafeyi vesile edinerek Sünnî kamuyu zaafa uğratmak isteyen Vahhabîliğin ortaya çıkışına denk gelmesi bakımından, siyasî (birleştirici) bir misyon da taşımaktadır.