Yeni tasavvuf neyi yenileyebilir

İlkçağ’da ontoloji ile aynı anlamda kullanılan metafiziğin, Ortaçağ’da ilahiyata bitişmesine, modern zamanda yeni gelişen bilimlere göre istikamet kazanmasına, dolayısıyla buna mahsus ek anlam, mahiyet ve amaç yüklenmesine rağmen, ilk tanımıyla felsefenin değişmeyen konusu olagelmiştir.

Bu anlam / mahiyet ve amaç, Aristoteles’te bil-gelik uğraşısı olarak “Varlık olmak bakımından varlığın”, İbn Sina’da İlahiyat üst başlığı altında “Mevcut olması bakımında mevcudun”, İbn Rüşd’te ”Duyulur durumların doğa biliminde bilgisi verilmemiş olan uzak sebeplerinin bilgisi”nin incelenmesiyken, Heidegger’de “Varolan genelde neden (var)dır ve daha ziyade Hiçlik değil?” sorusuyla soyutlanmıştır.

Bu kitâbî malumatı verişimin nedeni, yazı başlığımdaki Yeni Tasavvuf’u burada temellendirmeye çalışırken, İslam dünyasının metafizik olarak aslında hangi bilgiyi devraldığını ve buna göre yeni metafizik olarak yeni tasavvufun zorunluluğunu doğru beyan edebilmek içindir.

İbn Sina ve İbn Rüşd isimlerine rağmen, anlamı / mahiyeti / amacı değişerek ve eklenerek hep aynı kalan metafiziğin İslam dünyasınca aynıyla benimseneceğini düşünmek muhaldir.

Nitekim, İmam Gazalî’nin, felsefenin gücünü kırmasının mümkün olmadığını gördüğü noktada, söz konusu şekliyle metafiziği tasavvufun içinde massetmeye teşebbüs ettiğini ve bunu ilmî kamuya da büyük oranda benimsettiğini biliyoruz.

Ancak İmam Gazalî’nin bu müktesebatıyla yukarıda belirtilen metafiziği ve dolayısıyla felsefeyi ortadan kaldırmadığını, bilakis İslam toplumunda (Sünnî kamuda) din ve metafizik birbirleriyle flört de edebilen ikili bir yapının (düşünme tarzının) doğmasına neden olduğunu da biliyoruz.