Bandwagon, veblen ve snob etkilerinin...

İktisatta talep kanununa aykırılık arz eden ya da tüketim eğilimini önemli ölçüde etkileyip belirleyen saikler için ilginç tabirler kullanılır. Mesela, akıllı telefonlara yönelik ilgide olduğu gibi kişilerin bir malla ilgili talebinin diğer kişiler satın alıyor diye artması “Bandwagon etkisi” (sürü veya moda etkisi) diye tanımlanır. Buna mukabil bir malın fiyatının yükselmesine koşut olarak o mala yönelik talebin artması ya da tüketicinin fiyatı düşen maldan vazgeçip fiyatı artan mala yönelmesi “Veblen etkisi” (gösteriş etkisi) diye tanımlanır. Bir malı herkes tüketmeye başladığında bazı tüketicilerin o maldan vazgeçmesi ve/veya bir mala yönelik talep oranının o malı kullanan tüketici sayısı arttıkça azalması hakkında ise “snob etkisi” (züppe etkisi) tabiri kullanılır. Snob etkisi sürüden ayrılma, herkesin yaptığını yapmama ve farklı olma çabası olarak da tanımlanır. Fiyatın düşmesi durumunda Veblen etkisi Züppe etkisine dönüşür. *** Tüketici tercihlerinin önemli ölçüde sosyal ve psikolojik saiklerle şekillendiğini gösteren bu iktisadi terimler/tabirler insanların dinî inanç ve düşünce tercihlerini etkileyen faktörlerin açıklanmasında da işe yarar görünmektedir. Şöyle ki Bandwagon etkisine ya da sürü psikolojisine göre kişilerin bir mala yönelik talebi o malı diğer kişilerin de satın almasından dolayı artış gösterir. Dinî inanç ve düşünce alanında da sayısız insan belli bir mezhebî görüş ve inanışı büyük ölçüde kalabalık kitlelerin aynı görüş ve inanışa sahip olmasını dikkate alarak kabullenir. Bu noktada “taklidi iman” kavramını hatırlamak faydalı olabilir.