Her iyi fikri tabulaştırmak gerekmez

İlanının üzerinden neredeyse bir asır geçmesine rağmen Cumhuriyet’in hâlâ bir tartışma konusu olması hiç şüphesiz kuruluşundaki hatalardan kaynaklanıyor. Bir yandan dönemin şartları öte yandan da işlevi ve gücü bitmiş olmasına rağmen saltanatın bilhassa dini gücünün toplum üzerindeki tesirini kırmaz adına yapılan bir dizi yanlış, günümüze kadar uzanan tartışmaları kaçınılmaz kıldı.  İmkansız bir hedef olan tek tip vatandaş yaratma projesinin toplumu gelenekten, kültürden, etnik kökenden ve dinden arındırma girişimleri tabiatı gereği devlet ile millet arasındaki mesafeyi açtı. Toplumun Cumhuriyet’e yönelik sempatisini ve sadakatini zayıflattı. Cumhuriyet seçkinlerinin jakoben eğilimleri ve halktan kopukluğu çelişkiyi daha da güçlendirdi.   Bununla birlikte saltanattan Cumhuriyet’e geçiş fikri ertelenemezdi ve isabetliydi. Kuruluştaki büyük hatalar bu geçişin kaçınılmazlığını ortadan kaldırmaz. İmparatorluk Anadolu’ya sıkıştıktan sonra başka bir çıkış yolu aramak anlamsızdı.    Cumhuriyet gerekliydi ama cumhuriyet fikrinin kuruluş günlerinde taşıdığı anlamı bugün ifade etmesi gerekmiyor. Etmesi doğru da değildir.