Düşünme, istişare ve iş yapma üzerine

Allah bazı insanları konuşmak, bazılarını fikir üretmek, bazılarını da iş yapmak için yaratmıştır. Bu üçünün bir arada bulunduğu her insan en mükemmel insan olmayabilir; ama en mükemmel insanlar bunlar arasından çıkar. Hiçbir şeye yaramayan insan ise konuşmasını da düşünmesini de iş yapmasını da bilmediği için sûreta insandır o kadar. Bunlardan daha kötüsü boş konuşan, boş düşünen ve boş işler yapanlar; bunlardan da kötüsü ise kasıtlı olarak kötü konuşan, kötü düşünen ve kötü iş yapanlardır. Elbette doğru ve hayırlı iş yapmak, yaptığını başarmak önemlidir. Kur’an-ı Kerîm’de de hayatın amacının “güzel iş yapmak” olduğu bildirilir (Mülk 67/2). Mantıkî olarak ne kadar az konuşur, az düşünür, az iş yaparsak o kadar az yanlış yaparız. Bazı dinî anlayışlar ve despotik yönetimler insanlardan bunu isterler. Ama yine de en büyük yanlış işte budur. Nitekim insanlık tecrübesi bize gösteriyor ki, konuşan, düşünen ve iş yapan, bu alanlarda özgür bırakılan insanlar ve böyle insanlardan oluşan toplumlar daha başarılı olmuşlar; buna karşılık siyaset, devlet, din gibi güçleri kullanarak insanların konuşmaktan, düşünmekten ve iş yapmaktan korkutulduğu, uzaklaştırıldığı toplumlar daha başarısız olmuşlardır.