Evrensel adalet anlayışına geri dönebilir miyiz?

İlber Ortaylı’nın ifade ettiği gibi 19. yüzyıl Osmanlı’nın en uzun yüzyılıydı. Sultan Abdülhamid dönemi ise çok daha farklı şekilde öne çıkar. Esasen son kudretli/bağımsız Osmanlı Padişahı ve son halife Abdülhamid Han’dır. Diğerleri kemalistlerin iddia ettiği gibi birer “hain” olmasalar da, İttihatçıların domine ettiği iktidarsız kişilerdi.

***

Sultan Abdülhamid, Enver/Talat ve Mustafa Kemal ideolojik olarak birbirlerine çok tezat kişiliklermiş gibi bir tarih anlatımız vardır. Oysa onlar mümkün olsa ve bir masa etrafında otursalar, birbirlerini kesinlikle çok iyi anlayacaklardı. Genel zannın aksine, her üçü de modern liderlerdir. Abdülhamid’in İslamcılığı bizzat onun en modern/seküler özelliğidir.

***

Her üçünün de ortak meselesi devleti kurtarmak idi. Her üçünde de panik ile kaygı göze çarpardı. Kuşatılmışlık hissi hepsinde baskındı. Zaten bütün Osmanlı