Rusya'da bir Yahudi özerk devleti

Yahudilerin ilk devleti Rusya Federasyonu topraklarında kuruldu. 1928 yılında kurulan temeli atılan Yahudi devleti 1934'te özerklik statüsü aldı.

Rusça adı Yevreyskaya avtonomnaya oblast (Евре́йская автоно́мная о́бласть) olan Rusya’ya bağlı özerk Yahudi Devleti, 1928 yılının Mayıs’ında kuruldu. 1934’te özerk devlet statüsünü kazandı. 1991’de SSBC dağıldıktan sonra bölge tekrar oblast statüsüne getirildi. Bölge, Moskova’nın 8.000 km. doğusunda, Çin Halk Cumhuriyeti ve Yakutistan arasında yer alır.

Yahudiler kimi yerleşim sorunları yaşıyordu Rusya’da. SSCB kurulduktan sonra 1921 de Yahudi çalışanları yerleştirme komitesi (KOMZET), Yahudileri toplu olarak yerleştirip tarımsal üretime adapte edebilecekleri bir yer aramaya başladı. (Aslında SSCB her etnik gruba bir cumhuriyet yada özerk bölge kuruyor, kimi milletleri bir yerden başka bir yere naklediyordu.) KOMZET 1924-26 yıllarında Ukrayna’da bazı denemeler yapıldı ama yerel halkla Yahudilerin yer değiştirmesi, yerel halkın huzursuzluğu, nakil problemleri gibi sebeplerden buradan vazgeçildi. 1927 yılında Birsko-Bidzhanskiy bölgesinde karar kılındı. Birobican’da kurulan Yahudi özerk devleti kurulan ilk Yahudi devletiydi (İsrail 1948de kurulmuştur). Mayıs 1928’de Ukrayna, Belarus ve merkez Rusya’dan gelen ilk grup yerleşimciler Tikhonkaya tren istasyonunda indiler. Sovyet hükümeti her türlü ihtiyacı karşılamıştı. Yerleşimciler Amur vadisinde Trans-Sibirya demiryoluyla bağlantılı küçük köyler kurdular. Tikhonkaya istasyonu bölge merkezi yapıldı ve adı Birobican kenti olarak değiştirildi. Birofeld, Amurzet, Valdgame, Danilovka ve diğer köylerde büyük kollektif çiftlikler kuruldu. Bu özerk devlet anavatan Rusya sınırları içindeydi, böyle bir devletin kurulduğunu duyan diaspora Yahudileri bölgeye yardım gönderdiler. Bu haberi duyup sevinen Arjantin, Litvanya, Letonya, Polonya, Filistin,Fransa, Almanya, Belçika ve Amerikalı 700 kadar Yahudi Sovyetlerin özgür bir ülke olduğu inancıyla Birobicana göç etti. Yerleşimcilerin çoğu tarıma yabancı olduğundan SSCB bölgeye eğitmenler gönderdi. 1928-33 arası bölgeye 22.300 Yahudi bölgeye yerleşti. Böyle bir devletin kuruluşu pek çok Yahudi’yi sevindirdi.

Yahudi Özerk Oblastı, 1928’de Stalin’in her etnik gruba bir özerk oblast verme projesi kapsamında kuruldu. Projenin amacı, etnik grupların kendi kültürel kimliklerini geliştirmelerini sağlamaktı. Sovyetler, Yahudi proleter kültürünün oluşmasını sağlamaya çalışıyordu. Ayrıca, rejim için tehlike olarak görülen Yahudiler Sibirya’nın bu uzak köşesine sürülerek önlem alınıyordu. Yahudilerin milli kültürlerini ifade etmek için din yerine yeni bir kültür ve sanat kurmaları hedefleniyordu.

Stalinizme göre bir etnik grubun millet statüsüne kavuşması için toprakları olması gerekiyordu. Yahudiler, kendi etnik gruplarına bir toprak verilmesini talep ettiler. Siyasi olarak, bu Siyonizm’e de bir alternatif oluşturuyordu.

Bazı yorumcular, Stalin’in bu uzak yöreyi seçerken antisemitizm etkisiyle hareket ettiğini savunurlar. Amur yöresinde iklim koşulları çok sertti, nüfus çok seyrekti ve daha önce hiçbir Yahudi yerleşimci bulunmuyordu.