Hayat bilgisi

İktisat öğrenme “ödünleşme” (trade-off) kavramını anlamakla başlar. Daha ilk derste hocalar tahtaya, biri yatay diğeri onu kesen düşey iki çizgi (eksen) çizer. Yatay çizginin ucuna ‘tereyağ’, dikey çizginin ucuna “silah” yazar. İki eksenin kesiştiği “sıfır” noktasının önüne hilale benzer bir eğri oturtur. Sonra bu eğrinin çeşitli noktalarından iki eksene uzanan düz hatlar indirir. Başlar anlatmaya: Görüyorsunuz, indirdiğim düz hatların eksenleri kestiği noktalar, yatayda sıfır noktasından ne kadar uzağa giderse, düşeyde sıfır noktasına o kadar yaklaşıyor. Bunun anlamı “çok tereyağ yemek isteyen, az silah üretir” veya “çok silahlanmak isteyen, az tereyağ yer” demektir der. Bir kişinin veya ülkenin fakirlik veya zenginlik düzeyi ne olursa olsun, elindeki kaynak miktarının bir sınırı vardır. En sınırlı kaynak da vakittir. “Vakit, nakittir” özdeyişini hatırlayın. Tüketim veya yatırım harcaması olması fark etmez; belli şeylere çok para/zaman harcamak istenirse, diğer şeylere harcanacak para/zaman azalır. İşte buna “ödünleşme” denir. Bu tercihin objektif doğrusu yoktur. İktisat okumayan da hayat okulunda bunu öğrenir. Ama bir şeyi öğrenmez. İkisini de aynı anda isteyen, ikisinden de mahrum kalabilir. Buna da kaynak israfı denir. MAKSADA GÖRE DAVRANMAK Bir zamanlar Başbakan Adnan Menderes’in iktisat danışmanlığını yapmış olan Profesör Memduh Yaşa (1919 Siirt-2014 İstanbul) ile bazı yönetim kurullarında birlikte görev yaptık. Memduh Hoca “eski yazı” bilirdi. Ben, kelimelerin etimolojisini çok merak ederim. Memduh Bey’e “Hocam, iktisat herhalde k-s-t (kısıt) tan türemiştir, değil mi?” dedim.  Uydurma, iktisat kelimesinin son harfi “t” değil “d” dir. Kökü “k-s-d” dir. Bu kökten türemiş kelimelerin başında kasıt(d) ve maksat(d) gelir dedi. Zih...