Ilımlı İslam Vehhabilik ve Suudi Arabistan

Modern Suudi Arabistan, yaklaşık 200 yıllık bir dini ve siyasi çabanın ürünüdür. Özü itibarıyla üçüncü Suudi Vehhabi devletidir. İlk yapılanması, 1744’de Muhammed b. Abdül Vehhap ile Suud ailesinin başı Muhammed b. Suud arasındaki anlaşmayla başlar. Literatürde birinci Suud Devleti ya da emirliği diye geçer. 18. yy Arabistanı’nın siyasi otorite boşluğundan doğar. Özellikle 18. yüzyılın sonundan itibaren Hicaz ve Ahsa gibi temel bölgeler başta olmak üzere, tüm Arabistan’da hak iddiasında bulunmuşlardır. Bu doğrultuda, önce 1795’te Ahsa’yı, 1803’ten itibaren kısa zaman içinde Hicaz’ın tümünü ele geçirmişler ve Osmanlı’dan gelen hac kafilelerinin (sürre alaylarının) hac vazifelerini yerine getirmelerini engellemişlerdir. Zira bu siyasi dini yapı, Osmanlı’yı da Müslüman olarak görmemektedir. Suudi Vehhabilerin bu hareketine doğrudan karşılık veremeyen Osmanlı hükümeti, Mısır eyaletindeki Mehmet Ali Paşa’dan bu hareketi bastırmasını istemiş ve Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa öncülüğündeki Mısır kuvvetleri tarafından, 1818 tarihinde kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Suudi Vehhabilerin merkezi olan Dir’iyye/Riyad yerle bir edilmiş ve Suud ailesinin lideri İstanbul’a götürülerek infaz edilmiş, Vehhabi uleması ise dağıtılmıştır.

İKİNCİ VEHHABİ DEVLETİ

İkinci emirlik 1822’de kurulur. 1840’dan sonra Mısır’ın Arabistan’dan çekilmesiyle (1840 Londra Antlaşması) birlikte ivme kazanmış; 1840-65 arası Faysal b. Türki iktidarında, Arabistan’da yeniden merkezi bir güç olmuştur. Fakat bu merkezi otorite 1865 yılında, Faysal’ın ölümüyle, oğulları arasındaki iktidar kavgası yüzünden ciddi bir yara almıştır. Bu iç savaş esnasında, kardeşine üstün gelme çabasında olan Abdullah, Osmanlı’dan yardım ister. Abdullah’ı zaten kaymakam ilan etmiş olan İstanbul, onu siyaseten kullanabilme ümidiyle bu yardımı kabul eder. 1870-71 yılında, iki kardeş arasındaki iç savaşa askeri bir müdahalede bulunarak, Mithat Paşa ve onun emrindeki Nafiz Paşa komutasında askeri bir operasyonla, Ahsa ve Necid bölgesi ele geçirilir. Bu tarihten sonra bölgenin Necid Mutasarrıflığı olarak, 1874 yılına kadar idare edilmeye çalışıldığını görürüz. 1874’den sonra merkezi hükümet mevzubahis mutasarrıflığının askeri kuvvetini bölgeden çeker. Etkisini yitiren Osmanlı, yerel güçleri birbirine karşı oynama yoluna gider, Suud ailesine ve Vehhabilere karşı Raşidileri destekler. İki aile arasındaki uzun mücadeleden sonra, Raşidilerin, 1891 yılında tüm Suud ailesini Arabistan’dan kovduğunu görürüz. Bu ise ikinci Suud emirliğinin sonudur.

SUUDİ ARABİSTAN