Geliri dini olanın dini de geliridir!..

Ge­çen haf­ta­ki ya­zı­mız­da İs­lam ta­ri­hin­de­ki kı­rıl­ma nok­ta­la­rı­nı Ule­ma-Hi­la­fet, Ule­ma-Mü­ed­dip (ge­çen haf­ta­ki ya­zı­da, göz­den kaç­mış bir harf ha­ta­sın­dan do­la­yı özür di­le­rim, mü­ed­dip ye­ri­ne mü­ed­dep yaz­mı­şım)ve Ule­ma-Se­kü­ler ya­sa­lar baş­lık­la­rı al­tın­da kı­sa­ca ele al­mış­tık. Bu haf­ta, oku­yu­cu­dan ge­len so­ru­lar doğ­rul­tu­sun­da bir­kaç nok­ta­yı ay­dın­la­ta­rak kal­dı­ğı­mız yer­den de­vam ede­lim.
“Mü­ed­di­p” “i­lim ve edep öğ­re­ten-eği­tim­ci­” şek­lin­de ta­nım­la­na­bi­lir.  Söz­cük, kö­ke­ni­ni İran (Sa­sa­ni) sa­ra­yın­dan alır. Arap­ça ya­zı­na ise Ruz­bih ola­rak da ta­nı­nan ve “Ke­li­le ve Dim­ne­”yi Arap­ça­ya ter­cü­me eden meş­hur İbn Mu­kaf­fa (ö. 757) ara­cı­lı­ğı ile gir­miş­tir.
Adap, tam ma­na­sı ile sa­ray er­kâ­nı ve her tür­den ida­re­ci­nin bil­me­si ge­re­ken gör­gü ve ne­za­ket ku­ral­la­rı­dır. Za­man için­de di­ni ilim­le­rin (tef­sir, ha­dis, fı­kıh) ya­nı sı­ra fark­lı bir dün­ye­vi-se­kü­ler ya­zın kül­li­ya­tı oluş­muş­tur. Fel­se­fe­den ma­te­ma­ti­ğe, tıp­tan sim­ya­ya, coğ­raf­ya­dan ta­ri­he, hat­ta im­la­dan ok­çu­lu­ğa ka­dar tüm ya­zın bu baş­lık al­tın­da ele alın­mış­tır; sa­ray er­kâ­nı­nın genç prens­le­ri bu kla­sik eği­ti­min süz­ge­cin­den geç­miş­tir.
Pe­ter Bur­ke­’e gö­re ise adap kla­sik hü­ma­niz­min te­me­li­dir. Ya­pı­la­rı ge­re­ğin­ce bu bi­lim­ler in­si­ya­ki-sez­gi­sel ve di­ni ilim­ler­de ol­du­ğu gi­bi be­lir­li bir met­nin (muğ­lak-öz­nel) bir yo­ru­mu­na bağ­lı de­ğil­dir. Ak­si­ne de­ney ve göz­le­me da­ya­lı­dır­lar.