Aklın denetleyemediği gizli yol!..

Akıl, her şeyi somut olarak idrak etmeyi, ölçmeyi, biçmeyi, programlamayı ve en önemlisi denetlemeyi ister. Yevgeni Zamyatin “Biz”de, Max Frisch de “Homo Faber”da tam da bu sorunu işler, hatta “Yeraltından Notlar”ın antikahramanı da akıl ve mantığa zıt hareketleriyle âdeta insanda akıl dışında bir mekanizma olduğunu ispatlar.

Akıl, ürettiği bilgi ve teknolojiyle hayatı kontrol etme amacında… Mümkün mü? Hayır! Zamyatin “Biz”de, Max Frisch “Homo Faber”da, Dostoyevski “Yeraltından Notlar”da, aklın, bilimin ve teknolojinin insanda -hayatta da- kontrol altına alamayacağı, hesaplayamayacağı, programlayamayacağı belirsiz noktalar olduğuna işaret ediyor.

Doğrusu modernizm ve onun yarattığı uygarlık, hatta devlet nizamı, akla uygun yasa ve kurallara tâbi olmayı gerekli görür. Bu açıdan bakılınca modern devlette de akıl, ürettiği yasalar ve teknolojiyle insanı ve hayatı denetlemeyi amaçlar. Zamyatin’in “Biz”inde bu çaba, çok açıktır. Ama her şeye rağmen insan, mekanik sistemin belirleyemediği ve engelleyemediği gizemli bir güçle kuşatmayı aşar, programlar ve hesaplar alt üst olur.

Modern uygarlık, vahşi kültür dediği tabiatı da terbiye etmek ister. Amacı doğadaki...