Sosyal terbiye...

Mecellede bir kural var: Üç nesil devam eden bir âdet, örftür. Örf ise nass gibidir. Örf ile tayin nass ile tayin gibidir.(*)
Bizim maziden getirdiğimiz âdet, anane, inanç, yazı ve ahlâk anlayışına kadar her şey terk edilmiş. Mazisi ile bağları koparılan insan ne yapar?
....
Öyle dertlerimiz var ki, kanunla düzene sokma imkânı yoktur. Bu temelde sosyal terbiye işi. Sosyal terbiyeyi kim verecek? Herkes ağzına bir eğitim lafı dolamış. Yalnız göz ardı edilen bir husus var: Bazı alışkanlıklar insanda bir günde yer etmiyor. Bazı kurallar kuşaktan kuşağa aktarılarak ve yoğrularak kıvama ulaşıyor. Sosyal terbiye bir geleneğe oturmak zorunda. Batı'da taşı taşın üstüne koyma geleneği var. Her gelen işe sıfırdan başlamamış, mevcudun üzerine bir şeyler koymuş. Bu ilim sahasında da böyle. Taşı taşın üstüne koyma geleneği olanlar ilim sahasında rakipsiz oluyor. Japonya bile ilimde tefekküre gidemiyor. Mevcutları tekrarlıyor.
Paul Valery, dehayı şöyle tarif etmiş:
"Deha her gün saat sekizde çalışma masasına oturup gece on ikide kalkmaktır."
Adamlardaki bu disiplin ve gelenek bilimsel üretimin altyapısını oluşturmuş.
Almanya iki defa yıkıldı, iki defa ayağa kalktı. Uzun dönem gelişmiş ekonomiyi ve teknolojiyi temsil etti. Sosyal olayların oturması da tıpkı ilim alanında olduğu gibi belli bir geleneğe ve disipline bağlı. Okulla olacak iş değil. Bugün İngiliz'i, Alman'ı doğudaki Müslüman bir milletin şablonuna oturtsanız ve kanun zoruyla bu şablona uymaya zorlasanız sonuç aynı olur. Bu gariplik en az üç nesil devam eder. Kanun zoruyla terbiye olmaz.