Büyükelçi Behiç Erkin, Türk Tarih Kurumu’nun bastığı hatıratında, anne ve babası ayrılınca kendisini yanına alan halasının eşi Hidayet Paşa ile birlikte çocukluğunun geçtiği 19. yüzyılın sonlarındaki Bağdat’ta bir Ramazan anısını anlatır:
“Bu Ramazan gecesi İngiliz konsolosu eniştemi ziyarete geldi. Teravih Namazı kılınıyordu. Konsolos namazın sonuna kadar ayakta durdu ve namazdan sonra İnna a’tayna suresini okudu ve tefsir etti. Bu konsolos gayet güzel Arapça bilirdi...”
İngilizlerin 30 yıl kadar sonra Sykes-Picot’yu yapıp nasıl sonra Bağdat ve çevresinde hükümranlık kurduğunu Erol Taş kahkahaları atan “emperyalistleeer!” hakkındaki analizlerden, boş gösteren “Oryantalizm işte” tespitlerinden daha iyi anlatıyor bu hatıra.
Neyse ki Doğu’daki entelektüellerin başlarına gelen bütün felaketleri Batı’dan bilip, her şeyi oryantalizmle açıklamaları daha az müşteri çekiyor ve pseudo entelektüelliğe (yarım imamlık gibi) yoruluyor artık.
Yine de Edward Said’in Batı’nın doğuyu “Doğululaştırırken” onu
incelenmesi ve keşfedilmesi gereken bir nesneye çevirmiş olması
tespiti hâlâ pek çok alanda açıklayıcı.
Özellikle de Türkiye’deki entelektüel ortamı anlamaya
çalışırken.
Kemalizm de kendi toplumuyla self oryantalist bir ilişki kurup onu nesneleştirmiş, eğitimle medenileştirmeyi denemişti. Biraz oldu, biraz olmadı. Ama bu entelektüel iktidar Kemalist akademi, medya, sanat dünyasıyla artarak devam etti. Dindarlar, Kürtler çoğunluk oldukları bir ülkede hem hikayeleri anlatılan, tarif edilen, işaret edilen olageldiler.
O yüzden yıllarca dindarlar, Kürtler, Aleviler üzerine araştırmalar okuduk. Saha çalışmaları yapıldığını gördük. Mahalle Baskısı var mı yok mu diye topluma bardak dahi dayandı. Laik Türklerin eğilimleri hakkında ayrıca bir araştırma yapılmaya gerek duyulmadı. Genel olarak Türkiye üzerine araştırmalar zaten onlar üzerineydi çünkü.