"İsteyen iman etsin,
dileyen inkâr etsin. İnkâr edenlere Cehennem ateşini
hazırladık!"
Ali bin Sûdûn Yeşbegavî
hazretleri Hanefi mezhebi fıkıh âlimi, edîb ve şâirdir. 810 (m.
1407)’de Kâhire'de doğdu. 868 (m. 1464)’de Şam'da vefât
etti. Derslerinde buyurdu ki:
Kaza ve kader bilgileri çok
nâzik, ince ve anlaması güçtür. Bunları konuşmak ve münâkaşa etmek,
hadis-i şeriflerle yasak edilmiştir. Müslümanların vazîfesi, Allahü
teâlânın emirlerini ve yasaklarını öğrenmek ve bunlara uygun
yaşamaktır. Allahü teâlâ insanların, hayır ve şer, bütün
yapacaklarını ezelde biliyordu. Vakitleri gelince, bunların
yaratılmasını irâde etmekte ve yaratmaktadır. Onun
yaratmasına (takdîr) denir. Hâlık ve
mûcid yalnız Odur. Ondan başka yaratıcı yoktur. Hiçbir insan,
hiçbir şey yaratamaz.
(Mu'tezîle) ve (Kaderiyye) denilen
câhil ve ahmak kimseler, kaza ve kadere inanmadılar. İnsan,
dilediğini, kendi gücü ile yaratmaktadır dediler. Hayır ve şer her
şeyin yaratılmasında, insanın irâdesinin ve ihtiyârının da tesîri
vardır. İnsan bir şey yapmak ister, Allahü teâlâ da isterse, o şeyi
yaratır. İnsanın irâdesine,
dilemesine (kesb) denir. Demek ki,
insanların yaptığı her hareket, her iş, insanın kesbi ve Allahü
teâlânın yaratması iledir. Adam öldürene kıyâmette azâb yapılması,
onu kesb ettiği
içindir. (Cebriyye) denilen kimseler
ise, insanın kesbini, irâdesini inkâr ettiler. İnsan istese de,
istemese de, her hareketini, her işini Allah yaratır. İnsanın her
işi, ağaç yapraklarının rüzgârdan sallanması gibidir dediler. Her
şeyi Allah zorla yaptırıyor. İnsan hiçbir şey yapamaz zannettiler.
Böyle söylemek küfürdür. Böyle inanan kâfir olur.
Bunlara göre, iyi iş yapanlara
kıyâmette sevap verilir. Günah işleyenlere, azâb yapılmaz.
Kâfirlere, âsilere, fâsıklara azap yapılmaz. Çünkü, bu
günahları yapan hep Allahü teâlâdır. Bunlar, günah işlemeye mecbur
olmuşlardır dediler. Bütün Peygamberler, böyle inananlara lânet
etti. Elin, ayağın titremesi ile, irâde ederek hareket ettirilmesi,
bir olur mu? (Hicr) sûresinin 92. ve
93'üncü âyetlerinde meâlen, (Allahü teâlâ onların
yaptıklarının hepsini
soracaktır) buyuruldu. (Vâkı'a)
sûresinin 24'üncü âyetinde meâlen, (Yaptıklarının
cezâsını
çekeceklerdir) buyuruldu. (Kehf) sûresinin
29'uncu âyetinde meâlen, (İsteyen iman etsin, dileyen
inkâr etsin. İnkâr edenlere Cehennem ateşini
hazırladık) buyuruldu. (Nahl)
sûresinin 33'üncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ,
onlara zulmetmez. Onlar, kendilerine
zulmediyorlar) buyuruldu.