Alışveriş, mülk
edinmektir. Allahü teâlâ alışverişi helâl, faizi haram kıldı.
Faiz alıp vermekten nehy etti.
Ali ibn-i Sogdî hazretleri Hanefî
mezhebi fıkıh âlimlerindendir. Mâverâünnehr’de bulunan Sogd
kasabasında doğdu. 461 (m. 1068)’de Buhârâ’da vefât etti.
“En-Nutafu fil-fetâvâ” isimli eserinde buyuruyor ki:
Allahü teâlâ alışverişi helâl,
faizi haram kıldı. Faiz alıp vermekten nehy etti. Allahü teâlâ
Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyurdu ki: “Ey îmân edenler! Mallarınızı,
aranızda bâtıl sebeplerle yemeyin. Ancak birbirinizden hoşnut
olarak ticâret yolu ile olmak başka.” (Nisa-29)
Alışveriş mülk edinmedir. Mülk
edinme iki çeşittir. Birincisi, eşyanın menfaatini mülk edinmektir.
Mesela, bir binayı kirâlayarak bunun menfaati mülk edinilmiş olur.
İkincisi ise, eşyanın kendisini mülk edinmektir.
Şu beş şey olmadıkça alışveriş
tamam olmaz: 1- Bir müşteri ile satıcı, bir mecliste icâb ve
kabûlde yani birisi şu kadar fiyata sattım, diğeri de şu kadar
fiyata satın aldım demeleri. 2- Semen (bedel) bildirmeli.
3- Satılan malın bildirilmesi (teayyün etmesi).
4- Satılan malın kıymetli mal olması (Kıymetinin bir felsten
yani bir altın liranın kıymeti olan kâğıt lira adedinin
onbeşte biri kadar kuruş değerinden aşağı olmamalı). 5- İcâb
ve kabulde bulunanların mebi ve semeni kabzetmeleri
gerekir.
Alışveriş iki kişi ile olur. Kişi
kendi kendine alışveriş yapamaz. Ancak, kendi çocuğunun ihtiyâcını
kendi dükkânından alabilir. Yetimin vasîsi olanlar için de
böyledir. Semen ve satın alınan mebinin sıfatını, cinsini vb.
özelliklerini bildirmek lâzımdır. Zîrâ satın alınan malda veya
bedelde her türlü bilgisizlik, alışverişi fesh eder. Satılık mal
yedi türlü olur:
1- Hazır ve ayn
yani tayin edilmiştir. Satması sahihtir. 2- Hazır
değildir. Fakat tayin edilmiştir ve teslimi mümkündür. Hududu
bildirilen arsa gibi. Satması sahihtir. 3- Mülktür. Fakat
teslimi mümkün olmaz. Firari hayvanı, kaybolan eşyayı satmak
bâtıldır. 4- Teslimi mümkün, fakat ayn değildir.
Yani müşteri tanımaz. Fâsiddir. Bir sürüden bir koyun satmak
gibi. Teslimi mümkün, fakat zararlı olursa yine fâsiddir. Evin bir
direğini satmak gibi. 5- Bir kimseye ödünç verilmiştir. Yalnız
ona ve peşin satmak caiz olup, başkasına satmak fâsiddir.
6- Bir kimseye emânet, âriyet, yahut kira veya rehin,
yahud sermâye olarak verilmiştir. O kimseye satmak caiz ise de,
alıp tekrar teslim etmek lâzımdır. 7- Satılan mal,
gasp veya hırsızlık yahut hıyânet sureti ile müşteride
bulunur. Bu müşteriye satılabilir, ikinci teslime ihtiyaç
yoktur.