Akıllı kimse, hastalık ve
tehlike gibi bir musîbet gelmeden önce tedbirini
alandır...
Abdullah ibn-i Mühellâ hazretleri
evliyânın büyüklerindendir. 950 (m. 1543) senesinde Yemen’de
Da’liyye denilen yerde doğdu. 1028 (m. 1619) senesinde Yemen’de
Şüc’a denilen yerde vefât etti. Kıymetli sohbetleri vardır. Akıl
ile ilgili bazı nasihatleri şunlardır:
“Akıl, insanın doğru ile yanlışı
birbirinden ayırabilmesini temîn eder.”
“Akıldan daha kıymetli bir
sermâye yoktur. Kişinin dîninin kemâli (olgunluğu), aklının
kemâline göredir.”
“Kişinin güzel ahlâkı sevmesi,
kötü ahlâkı terk etmesi, aklının bulunduğunun
alâmetidir.”
“Allahü teâlânın, insanlara ihsân
ettiği nimetlerin en büyüklerinden birisi akıl
nimetidir.”
“İbn-i Mübârek’e, insana verilen
şeylerin en üstünü hangisidir, diye soruldu, İbn-i Mübârek
hazretleri 'Kâmil akıl' cevâbını verdi. Sonra hangisidir, diye
soruldu 'Güzel edeb' dedi. Sonra hangisidir, diye sorulunca,
'Susmaktır' cevâbını verdi.”
“Akıllı kimsenin, dünyevi bir
menfâati kaçırdığı için bunu kendine gam yapması uygun değildir.
Çünkü, üzülmekle ele bir şey geçmez. Aynı zamanda, fazla üzüntü
akla zarar verir.”
“Akıllı kimse, hastalık ve
tehlike gibi bir musîbet gelmeden önce tedbirini
alandır.”
“Akıllı kimse, konuşması
istenmeden konuşmaya başlamaz. Bir zarûret olmadan, cevapta acele
etmez.”
“Akıllı olan, hiç kimseyi küçük
görmez. Çünkü sultânı hor gören, dünyâda rahatını bozar. Sultân
olmadan emniyet ve güven olmaz. Sâlih kimseleri hor gören, dîni
husûsunda zarara uğrar. Çünkü böyle kimseler, insana Allahü teâlâyı
ve âhıreti hatırlatır. Dostlarını ve arkadaşlarını küçümseyen,
vekar ve asâletini kaybeder. Diğer insanları beğenmeyip, onları
aşağılayan, onların kötülüğünden emîn olmaz.”
“Akıllı insan, önce kendi
ayıplarını görür. Kendi ayıbını görmeyen kimse, başkasının
güzelliklerini göremez. Kişinin ayıbını görememesi, kötülük olarak
ona yeter. Çünkü ayıbını göremeyen kimse, bu ayıbından
kurtulamaz.”
“Bir işe yeni başlayan bir kimse
için, tecrübe ne kadar faydalıdır!”
“Bir işe başlamadan önce,
tedbirini de almak aklın icâbıdır.”
“Akıllı kimsenin sözü mutedil ve
düzgündür. Câhilin sözü ise, tenakuz (çelişki) ve birbirine zıt
şeylerle doludur.”
“Aklın âfeti; ucub, yani kendini
beğenmektir.”
“Akıllı kimseye, ahlâkı güzel,
susması uzun olması yaraşır. Çünkü, bunlar, Peygamberlerin
(aleyhimüsselam) ahlâkındandır. Fazla konuşup, kötü ahlâklı olmak,
eşkıyanın (kötü kimselerin) huylarındandır.”