Allahü teâlâ, insanların
yaşamalarının da, düzenli ve faydalı olmasını
dilemektedir.
Muîdzâde Mehmed Efendi Osmanlı
âlim ve evliyâsının büyüklerindendir. 1516 (H.922) senesinde
Tarsus'ta doğdu. 1575 (H.983) senesinde Kudüs Kâdısı iken vefât
etti. Mimârzâde ve Sinân Efendilerin derslerine devâm etti.
Bunların ders ve sohbetlerinde kemâle geldi. Tahsîlini
tamamladıktan sonra, çeşitli medreselerde müderrislik ve müftülük
yaptı. Kâdı Beydâvî
Tefsîri ile Keşşâf
Tefsîri arasında bir
mukâyesesi, Hidâye ve Miftâh-ul-Ulûm isimli
eserlere ilâveleri vardır. Buyurdu ki:
Allahü teâlâ Rabbül'âlemîndir.
Her canlıyı, hattâ canlı cânsız her varlığı, hesaplı, düzenli ve
faydalı olarak yaratmıştır. Hâlık, Bârî, Musavvîr, Bedî ve Hakîm
sıfatları ile, varlıkların hepsini, çok düzenli, çok güzel
yaratmıştır. Her varlığın düzenli ve güzel olmaları için,
birbirleri aralarında bağlantılar kurmuş, var olmaları için,
düzende kalabilmeleri için, birbirlerine sebep, vâsıta, vesîle
etmiştir. Allahü teâlâ, canlı cânsız bütün varlıkların düzenli,
hesaplı olmalarını dilemiş ve dilediği gibi yaratmıştır. Böyle
yaratmasına, maddeleri, kuvvetleri, enerjileri vesîle ve sebep
kılmıştır. Allahü teâlâ, insanların yaşamalarının da, düzenli ve
faydalı olmasını dilemektedir. Bunun için de, insanların
irâdelerini vesîle ve sebep kılmıştır. İnsan, bir şey yapmak irâde
eder, ister. Allahü teâlâ da isterse, o şeyi yaratır. İnsanların
şahsî yaşamalarının ve âile yuvası kurmalarının ve sosyal
hayatlarının düzenli olması için, insanların iyi ve doğru ve
faydalı şeyleri irâde etmeleri lâzımdır. İrâdenin, dileğin iyi
olması için, Allahü teâlâ,
onlara (Akıl) vermiştir. Akıl, iyiyi
kötüden ayıran bir kuvvettir. İnsanlar çok şeye muhtaç oldukları
için ve lâzım olan şeyleri elde etmek zorunda oldukları için,
bunları elde etmek
isteyen (Nefis) denilen kuvvet, aklı
şaşırtıyor. Lâzım olan şey, zararlı olsa da, nefis bunu akla güzel
gösteriyor.
Allahü teâlâ, kullarına
acıyarak, (Peygamber) denilen seçtiği
insanlara, melek ile (Din) denilen
bilgiler gönderdi. Peygamberler bu bilgileri insanlara öğretti.
Muhammed aleyhisselâmın
bildirdiği (İslâm) dîni, her yerdeki her
insanın karşılaşabileceği, her şeyin iyi veya kötü, faydalı veya
zararlı olduğunu ayırmakta, faydalı şeyleri yapmamızı
emretmektedir.