19. yüzyıl Osmanlı aydınlarının ortak kaygısı Osmanlı’yı kurtarmak idi. Yusuf Akçura (1876-1935) da temel yapıtı Üç Tarz-ı Siyaset (Kahire, 1904) adlı kitabındaki makalelerini bu amaçla kaleme almıştı. Ona göre bu kurtuluş için üç olasılık vardı:
1. Bir Osmanlı ulusu meydana getirmek,
2. İslamcılığa dayanan bir devlet yapısı kurmak,
3. Irka dayalı bir Türk siyasal ulusçuluğu meydana getirmek.
***
Araplar da aralarında olmak üzere Osmanlı egemenliği altında yaşayan halklarda uluslaşma sürecinin motoru olan milliyetçilik başladığı için bir Osmanlı ulusu yaratmak mümkün değildi. II. Abdülhamit’in desteklediği Panislamizm de mümkün değildi.