Artık çağdaşlaşmanın önündeki geri kalma nedenlerini çok iyi biliyorlardı. En iyi bilen de Mustafa Kemal Paşa idi. En büyük engel Osmanlı Devleti’nin her türlü yapısı (Saltanat, Hilafet, Ulema) idi. Ama III. Selim, “Gavur Padişah” II. Mahmut örnekleri de somut olarak önlerinde duruyordu. Geri kalmanın gerçek ve sarsılmaz nedeni “gelenek” idi. Padişahların iyileştirme girişimlerine bile “gelenek” karşı çıkıyordu. Gelenek yani şeriat, şeyhülislamlık, medreseler ve medreselerin ürettiği cahil ve mürteci ulema sınıfı.
Bu güruh, İkinci Meşrutiyet’e de Kurtuluş Savaşı’na da karşı
çıkmıştı.
***