Batı’da hür düşüncenin önünü açan düşünürlerden asırlarca önce, İslam’ın ikinci yüzyılından (miladi 8. asırdan) itibaren Müslüman dünyada, kendi değerlerinden ve kaynaklarından beslenerek hür düşünceyi savunan ilim ve fikir adamları yetişmiştir. Bunlar, Kur’ân-ı Kerîm’in ışığıyla zihinlerini ve ufuklarını aydınlatıyor, Hz. Peygamber’in özgürlükçü tavrından (Sünnet), Sahâbe’nin bireysel ve kamusal alanlarda hayatı rahatlatıcı serbest içtihatlarından ilham ve cesaret alıyorlardı.
Zâhirîlerin en meşhur âlimi ve mezhebin asıl kurucusu olan Kurtubalı (Cordoba/İspanya) İbn Hazm, Sahabe ve sonraki âlimler arasında yaşanan görüş farklarını ve özgür tartışmaları anlatırken, sıraladığı örnekler arasında, 150/767’de vefat eden Ebû Hanîfe’nin şu tarihî sözüne de yer verir:
“Allah’tan gelenin başımızın üstünde yeri var. Resûlullah’tan geleni dinleriz ve itaat ederiz. Sahâbe’den gelen görüşlerdense seçim yaparız ve onlardan şaşmayız. Tabiîn’den (ikinci nesilden) aktarılanlara gelince, onlar âlimse biz de âlimiz” (el-İhkâm, Kahire 1404, IV, 573).
Bu hür bakış, –dozu ve etkisi azalarak da olsa- uzun süre devam etmiştir. En çarpıcı örneklerden biri...