*Lima
Sao Paulo ve Mexico City’den sonra, Latin Amerika’nın üçüncü büyük
şehri olan Lima, pek çok tarihî özelliğe sahip... Fakat hiç
görmeden, benim zihnimde “beyaz evleri” yer etmiş. Beyaz Balina
(Moby Dick) romanı sebebiyle!..
Otuz sene evvel okuduğum ve en az Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza”sı
kadar, beni etkileyen Moby Dick romanında, Peru’nun başşehri
Lima’ya dair önemli anlatımlar vardır. Özellikle Lima’nın beyaz
renkli evleri… Bir benzetmesi var ki, Amerikalı yazar Herman
Melville’in; aradan geçen bunca zamana rağmen, hiç aklımdan
çıkmamış! Hazır Lima’ya yolumuz düşmüşken, siz sayın okuyucularımla
da paylaşayım istedim. Melville’in 160 sene evvel kaleme aldığı
Moby Dick, denizcilik ve balina avcılığı üzerine yazılmış, ancak
çok sonradan önemi anlaşılıp klasikleşmiş müthiş bir roman.
Başlangıçta dikkat ve alaka çekmediği için, yazarı Melville büyük
hayal kırıklığına uğramış ve başka bir iş bulup, geçimini sağlamaya
çalışmıştır… Romanın anlatıcısı İshmael adlı bir gemi adamıdır,
fakat başkahraman tabii ki, beyaz bir İspermeçet balığı ile âdeta
kan davasına tutuşan Kaptan Ahab’dır. Kaptan Ahab’ın sonunda
hayatına mal olan intikam tutkusu, ilk karşılaşmalarında Moby
Dick’in onun bir bacağını koparmasıyla alevlenmiştir… Ahab’ın
balina avcılığında kullandığı geminin kurgusal ismi bile çok dikkat
çekici. Bugün hâlâ ABD’nin Connecticut eyaletinde soyları devam
eden ve Alqonquin yerli dilini konuşan Kızılderili bir kabilenin
adıdır Pequod… Hem bu esrarengiz gemi hem mürettebatı ve tabii hem
de Kaptan Ahab, her biri bir başka âlem! Atlas Okyanusu, Hint
Okyanusu ve Güney Pasifik kıyılarında geçen üç yıllık müthiş bir
serüven…
Moby Dick romanına ilham kaynağı teşkil eden iki gerçek hadise
vardır: 1820’de Essex adlı bir Amerikan gemisinin, bir balina
tarafından batırılması ve 1839 yılında da Şili’de, Mocha Dick adlı
albino balinanın öldürülüşü… Ancak bu romanın felsefi derinliği
üzerinde, özellikle Kaptan Ahab karakteri hakkında yapılan
yorumlar; çok farklı olup, siyasi-içtimai ve iktisadi alanlara
taşırılmak suretiyle, pek çok boyut kazandırılmıştır. Ahab ile Moby
Dick’in amansız kapışması, insan ile tabiat arasındaki savaşa, kimi
zaman da Ahab ile gemi mürettebatı arasındaki çatışma, birey ile
toplum arasındaki mücadeleye benzetilmiştir. O kadar değişik
yorumlar var ki… Mesela: Pequod gemisinin Amerikan toplumunu,
Ahab’ın da acımasız kapitalizmi simgelediği, keza Ahab’ın 20.
Yüzyıl diktatörlerinin habercisi olduğu vs. ifade edilmiştir.
Kaptan Ahab, Moby Dick’in koparmış olduğu bacağının yerine tahta
bacak takarak, intikam için onun peşine düşer; fakat sonunda 30
metre boyundaki beyaz balina, Peguod gemisini personeli ile
birlikte batırır, Kaptan Ahab dâhil herkes ölür. Hikâyeyi anlatacak
olan İshmael hariç!..