Jeopolitik dediğimiz bilgi dalının bence en kısa tanımı, İbn Haldun’a atfedilen “Coğrafya kaderdir” sözüdür. Söz konusu ifade her ne kadar Mukaddime’de yer almasa da bu eserin satırlarının arasında mündemiç bir tespit olduğu söylenebilir. Tunuslu büyük düşünür devletlerin iktisadi ve askeri imkanlarının içinde bulundukları coğrafi çevreyle sınırlandığı/belirlendiği görüşünü son derece ayrıntılı şekilde açıklamıştır. Düşünürümüze göre devletler üzerinde yer aldıkları coğrafyanın ve iklim şartlarının izin verdiği ölçüde gelişme gösterebilirler. Yani her devlet bu anlamda “coğrafyasının mahkumu” durumundadır.
“Coğrafya mahkumları” demişken uluslararası ilişkiler uzmanı gazeteci Tim Marshall’ın geçtiğimiz yıllarda bütün dünyada satış rekorları kıran bu isimdeki kitabının giriş cümlesi şöyleydi: “Putin dindar bir insan olduğunu söylediğine göre herhalde geceleri yatmadan önce dua ederken Tanrıya şunu soruyordur: Neden Ukrayna’ya biraz dağ serpiştirmedin?” (Tim Marshall, “Coğrafya Mahkumları”, çev. Mert Doğruer, Epsilon, 2018)
Genel olarak coğrafyanın milletlere ne verdiğini, özel olarak ise Ukrayna toprağının Rus jeopolitiği için ne ifade ettiğini öğrenmek isteyenler için çok berrak bir kaynak teşkil eden kitabın yazarının demek istediği şu: Rusya’nın engebesiz arazisinin Avrupa’nın düzlüklerine açıldığı bölgede Ukrayna’nın -ve ayrıca Moldova’nın- bağımsız bir devlet olarak var olması Rusya’nın zayıf karnıdır ve dolayısıyla komşularına yönelik saldırganlığı da bu zaafın neticesidir.
Peki, bu gerekçe Rus saldırganlığını meşrulaştırır mı? Elbette hayır. “Komşumun evi düşmanlarımın benim evime ulaşabilmesi için elverişli bir noktada yer alıyor” diyerek komşumuzun evini yıkmaya hakkımız var mı?
Böyle bakılırsa “Batı dünyası bilmiyor mu Rusya’nın bu hassasiyetini de Ukrayna’nın AB’ye girmesine veya NATO üyesi olmasına yeşil ışık yakıyor” eleştirisi de haklı bir eleştiri değil. Ukraynalılar istiyor çünkü AB’ye, NATO’ya katılmayı. Çünkü Rusya’nın şerrinden emin olmak istiyorlar. Çünkü Rusya’yı tanıdıkları için er ya da geç başlarına ne geleceğini biliyorlardı. Nitekim kaygılarının paranoya olmadığı bugün bizzat Putin tarafından doğrulandı.
Kimilerine göre, Batı dünyasının bu süreçteki hatası Kiev’in talebini “Sen arkadaşımın aşkısın” diyerek reddetmemiş olması. Oysa tam aksine “Moskova’yı kızdırmayalım” endişesiyle Ukrayna’nın (ve ayrıca Gürcistan, Moldova gibi benzer durumdaki diğer bazı ülkelerin) bu yoldaki taleplerine vaktinde evet cevabı vermemiş olmasıydı Batı dünyasının asıl hatası.