CUMARTESİ YAZILARI 1916’da yayımladığı “The Foundation of the Ottoman Empire” (Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu) adlı kitabıyla yüz yıl devam edecek ama yine sonuçlanmayacak bir büyük tartışmanın fitilini ateşlemiş olan Amerikalı yazar Herbert Adams Gibbons’ın “kimliği” üzerinde durmuştuk geçen hafta; yerimiz yetmediği için eserinin içeriğini konuşmaya geçememiştik… *** Tarihteki “Osmanlı mucizesi”nin sırrını çözmek üzere ortaya atılan ilk teorisyen olan Gibbons’a göre Osmanlı Beyliği, kendileri de yeni Müslüman olmuş Ortaasya kökenli küçük bir topluluğun talan/yağma gayesiyle geldikleri Kuzeybatı Anadolu’da karşılarına çıkan Hıristiyanları zorla Müslümanlaştırması neticesinde oluşan yeni bir ırkın eseridir. Bu anlamda da Bizans devletinin yeni bir isim altında devamından başka bir şey değildir. Böyle bir devletin göçebe Türkmenler tarafından kurulmuş olmasının mümkün olmadığını, olsa olsa bu Asyalı savaşçı grupların bölgedeki “medeni” Hıristiyanlarla karışmasından meydana gelen yeni bir “ırk”ın bu işi yapmış olabileceğini iddia eden Gibbons, bu görüşlerini ispatlayabilmek için tarihi verileri de epeyce serbest biçimde yorumlamaktan geri durmamıştır. Bugün olsa rahatlıkla –ve haklı olarak- “Türk düşmanı”, “ırkçı” veya “islamofobik” olarak nitelenebilecek bu tezler Gibbons’ın kitabı yayınlandığı sıralarda epeyce ciddiye alınmış ve hararetle tartışılmıştı. *** Benzetmek gibi olmasın, bizim Yalçın Küçük’ü andıran bir düşünme ve araştırma tarzı var Gibbons’ın. Bilgileri ve belgeleri yan yana getirip onlardan bir sonuç çıkarmaya uğraşmak yerine -bilinenden farklı bir sonuç çıkarmak uğruna- kendi ortaya atmış olduğu “orijinal” teoriye uygun kanıtlar aramayı tercih ediyor. Ama tarih araştırmaları alanında tümdengelimci yöntem genellikle işe yarar sonuçlar üretilmesine yardımcı olmuyor. Komplo teorisi üretilebiliyor daha çok! Ancak Amerikalı misyonerin tarihteki hadiseleri izah etmekte gazeteciliğin bakış açısını kullanması -vargıları tartışılır olsa da- bana sorarsanız olumlu bir nokta. Mesela kitapta Cengiz Han ordularının önünden kaçıp akın akın Anadolu’ya sığınan toplulukların bir benzerine 1912’de -gazeteci olarak İstanbul’da görev yaparken- Bulgarların Trakya’yı işgali sırasında Bulgar ordusunun önünden kaçan kitlelerde şahit olduğunu söylüyor. (Gibbons, The Foundation of the Ottoman Empire; A History of the Osmanlis Up to the Death of Bayezid I (1300-1403), New York, The Century Co.