Geçmişi bilmek elbette çok önemli. Nereden geldiğimizi bilmek nereye gideceğimizi de tayin eder. Ancak tarih araştırma yöntemi, bulguları ve sonuçları itibarıyla da illa ki bugünden bakarak yorumlanan, yeniden yapılandırılarak yazılan bilgileri içeriyor. Elbette yazılanlar kendi zaviyemize ve bilgi dağarcığımıza göre de değişiyor.
Türk Kahvesi programında bu pazar konuğum, bir iktisat tarihçisi. Hem de tarihçinin mutfağı kabul edilen arşivlerde 12 yılını geçirmiş, “Osmanlı neden sanayi devrimini ıskaladı?” sorusunun peşinde ekonomiyi sosyoloji ile birlikte ele alarak farklı bir metot ve tez ortaya koymuş; saygın bir bilim adamı Mehmet Genç.
Öyle ki ortaya koyduğu tez ile sadece Osmanlı’ya değil öncesi ve çevresindeki imparatorluklara; hatta Bizans’a bakışı bile değiştirmiş. Kendi tarihimize başka gözlüklerle bakınca karşımıza başka bir tarih çıkıyor. Bize ait gözlüklerle bakınca da başka bir tarih çıkıyor. Sorularımız değişiyor, cevap aradığımız yerler değişiyor. Elbette sonuçlar da değişiyor. Tarihsel yorumlarda metodoloji önemliyse bu metodoloji değişince bilinenlerin tersi bulgularla da karşılaşabiliriz. Bu bir düş değil elbette. Bunları söylerken tarihi abartalım, gerçeklerden kopalım, ayaklarımız havada analizler yapalım filan demiyorum. Tam tersine yenilgileri, kayıpları, hataları da gördüğümüz ama bizim gerçeğimize daha uygun bir tarih anlatısını ders kitaplarına yerleştirebiliriz diye düşünüyorum.
Mehmet Genç, Osmanlı üzerine bambaşka bir tarih akışı ortaya koyuyor. Sebeplere de sonuçlara da bakışı çok farklı. Yazdıklarını, hakkındaki röportajları okurken, bu bilgilerin (elbette süzülerek) ders kitaplarına girmesinin ve çocuklarımıza öğretilmesinin ortaya koyacağı farkları hayal ederken bile heyecan duydum.
Mesele, bu bilgileri ders kitaplarına dahi uygulayabilecek şekilde hazmedebilmek ve yaygınlaştırabilmek. Mehmet Genç ile Halil Solak’ın yaptığı röportaj bu bakışın ortaya koyacağı farkları çok iyi anlatıyor. Genç hakim Osmanlı tarihçiliğinde yer alan ve ders kitaplarımızda bize ezberletilen Osmanlı 16. yüzyılda geriledi tezine karşı çıkıyor ve diyor ki: “Osmanlı gerilemesi sathi bir yakıştırmadan ibarettir. Bazı tarihçiler Kanuni tarihini zirve olarak düşünür. Sonra sırası ile duraklama, gerileme ve dağılma gibi bir dönemlendirme yaparlar. Bunların gerçekte olup bitenlerle alakası yoktur.”
Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşananlara bakışını da şu sözleri çok iyi özetliyor.