Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktıktan hemen sonra Havza’ya geçmiş, burada 22 gün kalmıştı. Paşa’nın Havza’daki görüşmeleri ve faaliyetleri büyük oranda sır perdesi altında. Teşkilatı Mahsusa Başkanlığı da yapmış Hüsamettin Ertürk’e ait olduğu iddia edilen hatıratta, Mustafa Kemal’in Havza’da SSCB temsilcileriyle sıkı sıkıya pazarlık yaptığı anlatılıyor. Paşa’nın, Anadolu’da kurulacak yeni rejimin bir “devlet sosyalizmi” olacağı yönünde söz verdiği, “Sovyetlerin Şuralar Cumhuriyeti benzeri bir hükumet tarzı” ifadelerini kullandığı iddia ediliyor. Sovyetler Birliği, belki de bu görüşmeye binaen, önce Ermeni tehdidini ortadan kaldırmış, ardından da İstiklal Savaşı’na en büyük finansal ve lojistik desteği sağlamıştı.
SSCB ile Mustafa Kemal arasındaki bu yakınlaşma Lozan masasında yıkıldı. Türkiye, istikametini Batı’ya dönerken, Sovyetlere karşı hasmane bir tutum içine girdi. Ertürk, Fevzi Çakmak’ın, “Paşa bu hususta o zaman bana şunu söylemişti: ‘Bir sırat köprüsü geçmek zorunda idik. Köprüyü geçene kadar dayı dedik vesselam’ ifadelerini kullandığını iddia ediyor.
Gerçekten de Cumhuriyet amansız bir sol, sosyalist, komünist düşmanı olmuştu. Nazım Hikmet’ten...