"Amerika'da Başkan, sistemin merkezindeki güç değil. Tek güç hiç
değil. Amerikan devlet sisteminin adı da ‘başkanlık sistemi’ değil,
‘denge ve denetleme sistemi’dir."
Cemal Tunçdemir, Amerika Bülteni'nde ABD'deki sistemi anlatmış.
Yazının ikinci bölümü denetim mekanizmasının nasıl çalıştığını
anlatıyor. Meraklıları için çok özet bir bilgi. Sistemin hikâyesini
merak eden Amerika Bülteni'nden okuyabilir.
90 yılda 4 anayasa değiştirmiş, 5'incisinin hasretini çeken bir
ülkeyiz. Kusurlarına ve eksiklerine rağmen 227 yıldır işletilen bir
sistemin bizim için cazip olan tarafı neresi?
...
"Denetim mekanizmaları ile donatılmış bir devlet
Denge ve denetleme sistemi, devletin üç erki arasında sürekli bir
tansiyon ve çekişme üretir. Ancak bu tam da anayasa yapıcılarının
istedikleri şey. Madison, ‘her erkin ihtirası, bir diğer erkin
yetkisini aşmasını frenler’ diye kaydedecekti. Çoğunlukla
Amerika’nın yararına sonuç üreten bu çekişmeye yerel veya federal
ölçekte Amerikan sisteminin her yerinde rastlanır.
Seçim bölgelerinin, nüfus büyüklüğüne göre sandalye kazandığı
Temsilciler Meclisi ile her eyaletin eşit sayıda temsil edildiği
Senato, yasama faaliyetinde birbirlerini denetler. Bazen Senato'nun
yasa tasarısı Mecliste ret edilir bazen de tersi olur.
ABD Başkanı Kongrenin yaptığı yasayı veto etme yetkisine sahip, ama
Kongre de üçte iki oyla vetoyu aşıp aynı tasarıyı yasalaştırma
yetkisine sahip.
Bakanlardan, büyükelçilere, CIA ve FBI başkanlarından, NASA ve
Merkez Bankası gibi federal kurumların başkanlarına kadar yürütme
erkinin bütün önemli makamlarına adayı başkan seçer ama ancak
Senato onaylarsa bu kişiler atanmış sayılır.
Yüksek Mahkemenin boşalan üyeliklerine adayları ve federal
mahkemelere hâkimleri başkan seçer ama bu kişiler eğer Senato’nun
salt çoğunluğu onaylarsa göreve başlayabilir. Federal yargıçlar ve
Yüksek Mahkeme üyeleri göreve başladıktan sonra kendi istekleri ile
emekli olmadıkça asla görevlerinden alınamaz ve özlük haklarında
aleyhte değişiklik yapılamaz. Bu da tek bir iktidarın yargıyı
tamamen kendi kadroları ile doldurmasını engeller. Kongre ağır
cezalık kriminal suçu sabit olan yargıçları ise görevlerinden
azledebilir.