Carl von Clausewitz “Savaş üzerine” başlıklı meşhur kitabında “savaş, belirsizlikler alanıdır: Harekâtın dayandığı unsurların dörtte üçü kalın bir sis tabakasının ardında saklıdır” demişti. Clausewitz savaş’ın “şans ve tesadüfler alanı” olduğunu da belirterek, “İnsan faaliyetlerinin başka hiçbir alanında bu davetsiz misafire bu kadar yer yoktur, çünkü başka hiçbir alanda insanlar onunla bu kadar yakın temas halinde değillerdir” diyerek devam ediyordu.
Clausewitz’in “savaş sisi” bana İngiliz tarih filozofu Arnold Toynbee’nin “Tarih”i nitelerken mitolojik bir karaktere yaptığı atıfı hatırlattı. Yunan efsanelerinde “Proteus” geçmiş, şimdi ve gelecek ile ilgili bilgilere sahip olduğuna inanılan insan-üstü bir karakterdir. Proteus’tan bilgi almak için, önce onu yakalamak gerekiyor. Ne ki “Proteus”, yakalandığı anda başka bir şekle dönüşerek insanları hayal kırıklığına uğratır. “Proteus” bir yaşlı adamdan bir aslana, ardından yılana, leopara, ürkütücü bir yaban domuzuna, hatta bir ağaca dönüşerek oyununu sürdürür.
Söz konusu betimlemesinde Tarih’in...